Otvaranje galerija i privatnih kolekcija i organizovanje aukcija šire domaće tržište umetnina

Domaće tržište umetnina je relativno malo po ponudi, učesnicima, pa i cenama, pogotovu ako se upoređuje se scenama većih ili ekonomski razvijenijih zemalja. Međutim, u poslednje dve decenije galerijska praksa – pre svega, otvaranje većeg broja privatnih galerija u prestonici, ali i u drugim gradovima u zemlji – doprinela je širenju “tržišne kulture” umetnosti i ideje da umetnička dela mogu biti pristupačna i ljudima izvan uskog kruga etabliranih kolekcionara.

“Najznačanija promena leži u otvaranju tržišta javnosti. Ranije se kupovina umetničkih dela dominantno odvijala iza zatvorenih vrata, u privatnoj, netransparentnoj atmosferi, dok danas primećujemo porast galerijskih prostora profilisanih za različite umetničke pojave”, objašnjava aktuelnu situaciju na domaćem tržištu Anđela Maletić, istoričarka umentosti i kustoskinja u beogradskoj galeriji Arte.

Prema njenim rečima, različite inicijative doprinele su ovom iskoraku. Krajem prve decenije XXI veka dve značajne privatne kolekcije prerasle su u muzeje (Macura, Zepter), dok su druge svoju delatnost „ozvaničile“ osnivanjem fondacija (kolekcije Vujičić i Trajković), na taj način legitimišući svoju delatnost. U isto vreme, u Arte galeriji je započet projekat “Kolekcionar kao kustos i selektor”, zahvaljujući kojem su kroz publikacije i izložbe u narednom periodu bili predstavljeni radovi iz privatnih kolekcija u Srbiji.

Ovakav vid ukazivanja na kolekcionarsku praksu i njeno približavanje javnosti od izuzetnog su značaja za etabliranje domaćeg tržišta, ističe naša sagovornica, i dodaje da danas postoje aukcijske kuće u Beogradu koje svake godine održe nekoliko licitacija, omogućavajući široj javnosti da prati tok umetničkog tržišta. U junu 2020. u organizaciji Arte galerije održana je prva online aukcija umetničkih dela u Srbiji, što je značajno uticalo na promenu pristupa i proširivanje jednog inače malog kruga. Prodaja u internet prostoru omogućila je pristup najrazličitijoj publici.

“Pored toga što je trgovina umetninama postala javna praksa, treba naglasiti da je šira javnost postala otvorenija i počela, zahvaljujući upravo onima koji su dugo u ovom poslu, da prepoznaju umetnost kao nešto blisko, dostupno i razumljivo. Kupovina umetničkih dela se spustila iz odabranog kruga ljudi (elite) u sve slojeve društva, što je veliki napredak u odnosu na decenije ranije”, primećuje Maletić.  

Na pitanje kakva je struktura domaćih kupaca, ona odgovara da je reč o ljudima koji pripadaju različitim zanimanjima i starosnim dobima, ali im je zajedničko da ih privlači strast za posedovanjem umetničkih dela.

“Pored pasioniranih zaljubljenika, postoje i oni koji kupovinu umetnosti posmatraju kao investiciju. Govorimo o umetnost nastaloj uglavnom tokom XX veka i o autorima koju su poznata imena domaće umetničke scene, a koji su se školovali, stvarali i veliki deo života proveli u velikim evropskim umetničkim centrima, pa se u širem smislu mogu smatrati delom internacionalne umetničke scene. Što se tiče stranih autora, on se ređe kupuju, kako zbog pristupačnosti tako i zbog manjeg obima znanja koje se odnosi na njihov opus”, kaže Anđela Maletić za Biznis.rs.

Nasuprot tome, i te kako postoji interesovanje za radove domaćih umentika od strane kupaca iz inostranstva.

“Isprva su tu domaći kolekcionari koji žive u inostranstvu, dok stranci uglavnom ostaju vezani za autore koji su aktivno učestvovali na međunarodnoj umetničkoj sceni. Reč je o umetnicima poput Dada Đurića, Vladimira Veličkovića, Radomira Damnjanovića Damnjana… koji su najveći deo svog života proveli u inostranstvu. Biti prisutan na internacionalnoj umetničkoj sceni podrazumeva ostvarivanje kontakta sa galerijama i institucijama gde bi njihov rad bio promovisan i valorizovan. Interesantno je da su pojedini domaći autori, koji su se umetnički formirali u inostranstvu, prepoznati kao značajni prvo van granica naše zemlje, pa tek onda u našoj istoriji umetnosti ili likovnoj kritici. Takav je, na primer, slučaj sa umetnicom Mirom Brtkom, koja danas doživljava reafirmaciju, nakon decenija skrajnutosti”, napominje Maletić.