Šta korisnici softvera dobijaju licencom?

Zakon o autorskim i srodnim pravima kaže da je softver zaštićen kao autorsko delo, što znači da uživa pravnu zaštitu sličnu književnim, umetničkim ili drugim intelektualnim ostvarenjima.

Ovakav status postavlja temelje za regulisanje odnosa između autora, vlasnika softvera i krajnjih korisnika, naročito u pogledu korišćenja, distribucije i zaštite intelektualne svojine.

Kako je softver postao neizostavan deo i privatnog i poslovnog života, pitanje njegovog zakonitog korišćenja dobija sve veći značaj. Upravo tu na scenu stupaju ugovori o licenciranju softvera, koji predstavljaju osnovni pravni mehanizam za regulisanje odnosa između davaoca licence – najčešće autora ili vlasnika softvera – i korisnika. Licenciranje definiše u kom obimu, pod kojim uslovima i na koji način softver može da se koristi, menja ili distribuira, čime se postavljaju jasne granice prava i obaveza obe strane.

“Ugovor o licenciranju softvera zasniva se na saglasnosti volja ugovornih strana i njime se korisniku daje dozvola da koristi softver u tačno određenim okvirima. Ta dozvola može biti široka ili veoma ograničena, u zavisnosti od vrste licence i interesa vlasnika softvera. Ovim ugovorima se, pre svega, uređuju način korišćenja i distribucije, ali i brojna druga pitanja od suštinskog značaja za zaštitu intelektualne svojine i pravnu sigurnost učesnika u ovom odnosu”, objašnjavaju pravnici advokatske kancelarije iz Niša.

Jedna od glavnih funkcija ugovora o licenciranju jeste očuvanje vlasništva nad softverom. Iako korisnik dobija pravo korišćenja, softver ostaje u vlasništvu autora ili drugog nosioca prava, bilo da je reč o pravnom licu ili pojedincu.

Istovremeno, ugovorom se često uvode ograničenja koja se odnose na dalju distribuciju, izmene softvera ili obrnuti inženjering. Posebno su značajne odredbe kojima se definiše obim odgovornosti vlasnika softvera, uključujući ograničenja ili isključenja odgovornosti za eventualne štetne posledice nastale njegovim korišćenjem, izmenama ili zloupotrebama.

U tom kontekstu, ugovorene klauzule o ograničenju odgovornosti služe kao mehanizam zaštite davaoca licence od nepredviđenih rizika. Pored toga, ugovor obično sadrži i odredbe o raskidu, kojima se precizira trajanje ugovora, uslovi prestanka važenja, kao i pitanja primenljivog prava i nadležnosti suda u slučaju spora.

Kada je reč o licencama, vrste softverskih licenci razlikuju se u zavisnosti od potreba i poslovne strategije vlasnika softvera. Najrasprostranjenije su vlasničke, odnosno proprietary licence, koje se koriste za komercijalni softver. Kod ovih licenci korisnik plaća naknadu za korišćenje, ali ne stiče vlasništvo niti pristup izvornom kodu. Vlasnik softvera zadržava potpunu kontrolu nad kodom, dok korisniku daje ograničeno pravo korišćenja kopija softvera, pod jasno definisanim uslovima.

“Sa druge strane, open source licence, poput GPL ili Apache licence, nude znatno širi spektar sloboda. Korisnicima se omogućava pristup izvornom kodu, njegovo menjanje i dalja distribucija, često uz obavezu da se izmene učine dostupnim javnosti. Ovakav model podstiče saradnju, razvoj i inovacije, ali istovremeno nameće specifične obaveze koje korisnici moraju da poštuju”, navode advokati.

Postoje i besplatne, takozvane freeware licence, koje omogućavaju korišćenje softvera bez naknade, ali uz određena ograničenja. Iako su besplatne, ove verzije često imaju smanjene funkcionalnosti u odnosu na plaćene varijante, a korisnicima se ne dozvoljava modifikacija ili dalja distribucija.

Sličan model predstavljaju i shareware licence, koje korisnicima nude probni period korišćenja softvera, nakon čijeg isteka je neophodna kupovina licence za nastavak upotrebe.

Prema rečima advokata, prilikom izrade ugovora o licenciranju softvera posebna pažnja posvećuje se njegovim ključnim elementima. Među njima je ustupanje licence, kojom se precizira da li je licenca ekskluzivna, neekskluzivna ili ograničena.

Zatim se definiše dopušteno korišćenje, odnosno koje su radnje korisniku dozvoljene – instalacija, kopiranje, modifikacija ili deljenje softvera – kao i koje su zabranjene, poput obrnutog inženjeringa ili dešifrovanja izvornog koda.

Nezaobilazan deo ugovora čine i odredbe o pravima intelektualne svojine, koje uređuju vlasništvo nad softverom i sprečavaju potencijalne sporove.

Finansijski aspekt ugovora obuhvata klauzule o naknadi, rokovima plaćanja i eventualnim sankcijama u slučaju kašnjenja. Često se detaljno regulišu i pitanja održavanja i tehničke podrške, uključujući obim usluga koje su uključene u cenu licence i odgovornost davaoca licence za njihov kvalitet.

“Ugovori se bave i pitanjem ažuriranja i nadogradnji, odnosno da li korisnik ima pravo na nove verzije softvera i pod kojim uslovima. Garancije i odricanja od odgovornosti dodatno definišu standarde kvaliteta, funkcionalnosti i sigurnosti softvera, dok klauzule o poverljivosti štite poslovne tajne i druge osetljive informacije do kojih strane dolaze tokom trajanja ugovora. Odredbe o primenjivom pravu određuju koji će se zakoni primenjivati u slučaju spora, čime se zaokružuje pravni okvir ugovora o licenciranju softvera”, zaključuju pravnici advokatske kancelarije iz Niša.