Nacionalna arhitektonska strategija prepoznala ključne probleme

Ministarstvo građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture raspisalo je javni poziv za izradu stručnog dokumenta u svrhu sprovođenja ciljeva i mera Nacionalne arhitektonske strategije za period od 2023. do 2035. godine i Akcionog plana za njeno sprovođenje.

U pitanju je izrada smernica za utvrđivanje ciljeva i modela integralnih pristupa za obnovu urbanih i ruralnih područja i izrada metodologije i modela primene za slučajeve urbane i ruralne obnove u tri faze. Procenjena vrednost tendera je šest miliona dinara, a rok za prijavu je 21. jul.

Nacionalna arhitektonska strategija (NAS) predstavlja osnovni dokument kojim se utvrđuje arhitektonska politika u Srbiji i kojim se na celovit način određuje strateški pravac delovanja u cilju razvoja i unapređenja kvaliteta arhitekture i građene sredine kao ishoda arhitektonske delatnosti, posebno uzimajući u obzir ulogu arhitektonske profesije i kvalitet arhitektonske prakse, čime se utiče na opšti kvalitet života i zdravlje ljudi.

Kako se dodaje u dokumentu, kao integrišući aspekt pri uspostavljanju i sprovođenju arhitektonske politike jeste i podizanje opšte društvene svesti o značaju kvaliteta arhitekture i građene sredine za kvalitet života i zdravlje ljudi, ekonomski razvoj i razvoj društva u celini.

“Delokrug NAS jeste i reafirmisanje arhitekture kao esencijalne komponente nacionalne kulture i identiteta, čije kulturološke dimenzije utiču na kolektivni nivo svesti i odnos svakog pojedinca prema nasleđu, identitetu i životnom okruženju. Stoga će NAS poslužiti pre svega kao osnov za započinjanje dugoročnog procesa uspostavljanja platforme i konsenzusa o kvalitetu arhitekture i kulturi građenja na nacionalnom nivou“, navedeno je.

Razlozi za donošenje NAS jesu formulisanje javne politike u oblasti arhitekture, što do sada nije bilo utvrđeno nijednim posebnim dokumentom, premda se relevantne odrednice mogu pronaći u raznim sektorskim strategijama i zakonima, pre svega u Zakonu o planiranju i izgradnji, kao krovnom zakonu koji uređuje pitanja arhitektonske prakse i profesije, kao i opšta načela za korišćenje i uređenje prostora.

Problemi i izazovi

U okviru strategije govori se i o problemima, a ističe se da su preovladali opšti trendovi koji su prisutni i na globalnom nivou, kao što su: nekontrolisana urbanizacija i širenje urbanih područja, odsustvo održivosti u planiranju prostora i racionalnog korišćenja postojećih prirodnih i izgrađenih resursa, davanje prednosti ekonomskim aspektima u odnosu na kvalitet, standarde, normative i „profesionalna pravila” u planiranju prostora, projektovanju i izgradnji objekata.

“Narušavanje kvaliteta građene sredine kroz tolerisanje nekvalitetne arhitekture i odstupanja od relevantnih propisa i mera zaštite prirodnih dobara i arhitektonskog nasleđa ima za posledicu i gubitak prostornog i kulturnog identiteta Srbije i stvaranje indiferentnog odnosa građana prema arhitekturi i građenoj sredini kao komponentama društvenog dobra“, napominje se.

Koncentracija investicionih aktivnosti u razvijenim urbanim centrima nije dovela i do unapređenja kvaliteta života u tim centrima, a nedostatak investicija i ograničena sredstva manje razvijenih lokalnih samouprava, kao i nepovoljne demografske prilike i nedostatak stručnih kapaciteta, uticali su na gubitak urbanog karaktera i prostornog identiteta u tim mestima.

“Sa druge strane, u sredinama koje imaju veći turistički potencijal, i samim tim i intenzivnije investicione aktivnosti, uočavaju se slabosti u primeni kontrolnih instrumenata koji bi doprineli očuvanju građene i životne sredine. U ruralnim sredinama takođe se zapažaju fenomeni odsustva kontrole kvaliteta izgradnje, te veći obim neplanske gradnje u razvijenijim ruralnim naseljima (najčešće u blizini urbanih centara) ili izgradnje koja negira identitet, uz istovremeno ubrzano propadanje postojećeg građevinskog fonda usled starenja i iseljavanja stanovništva“, dodaje se.

Objekti finansirani iz privatnog sektora

Privatni građevinski sektor u Srbiji postaje dominantan nakon izlaska iz perioda socijalizma, a posebno u periodu tranzicije, pre svega kroz ulaganja u stambene objekte, ali i poslovne objekte, hotele, trgovinske objekte.

Kako je navedeno u strategiji, u centralnim zonama većih gradova, a posebno u manjim gradovima, grade se objekti koji utiču na transformaciju urbanog tkiva.

“Kroz fleksibilno tumačenje urbanističkih uslova za izgradnju, odsustvo primene čitavog niza kriterijuma kvaliteta, od kojih je često najočigledniji estetski, arhitektonska rešenja ovih objekata u velikom broju slučajeva ozbiljno narušavaju kontekst i identitet naselja/mesta, a upitan je i njihov kvalitet u pogledu ispunjenosti osnovnih funkcionalno-tehničkih zahteva“, navodi se.

Posebno se kod ovog, široko rasprostranjenog vida izgradnje, postavlja pitanje kontrole usklađenosti tehničke dokumentacije sa planom, zakonom i tehničkim propisima (kvalitet građevinskih proizvoda koji se ugrađuju i kvalitet izvođenja radova uopšte, ispunjenost osnovnih zahteva za objekte, prostorni standardi i normativi…), a pri daljoj izgradnji i usaglašenosti izvedenih radova sa tehničkom dokumentacijom.

“Privatni investitori koji ulažu značajnija sredstva u stambene zgrade i stambene komplekse, od kojih neki poprimaju i odlike ’zatvorene stambene zajednice’, prisutni su u najvećem broju u stambenoj izgradnji Beograda, i među ovim realizacijama postoje i urbanistički i arhitektonski kvalitetnija rešenja koja doprinose višim standardima stanovanja, boljem kvalitetu života zajednice i unapređenju neposrednog okruženja, čemu znatno doprinosi i bolja organizovanost u pogledu upravljanja i održavanja zgrada“, stoji u dokumentu.

Kada je reč o tržnim centrima, navedeno je da su se ulaskom većih inostranih lanaca na naše tržište pojačali i kriterijumi izgleda, održavanja i uređenja trgovinskih objekata, međutim, izostao je sistemski pristup ovoj tipologiji u pogledu strategije njihovog planiranja/lociranja i izgradnje.

“Veća prilagodljivost i inovativnost privatnog sektora, posebno kada se radi o investicijama inostranih korporacija, primetni su kod poslovnih zgrada, pa možemo govoriti o objektima visokog standarda i kvalitetne arhitekture, bilo da se radi o objektima izgrađenim u gradskom jezgru ili na perifernim i industrijskim lokacijama. Upravo su u tipologiji poslovnih objekata dometi domaće arhitektonske prakse najviši“, navodi se.

Urbana i ruralna obnova

Urbana obnova predstavlja uobičajeni pristup u savremenom razvoju gradova, koji se oslanja na korišćenje postojećih kapaciteta gradova – građevinskog fonda i urbane infrastrukture, u cilju njihovog aktiviranja, reprogramiranja, obnove i rekonceptualizacije.

Ovaj pristup takođe znači smanjenje stepena širenja gradova na račun okolnog gradskog područja koje najčešće čine poljoprivredno zemljište ili drugi prirodni resursi, te stoga čini temelj održivosti i racionalnog korišćenja prostora. Međuti, značajnijih projekata i investicionih programa, osim pojedinih primera u većim gradovima Srbije, nema u velikom broju, jer se pristup ne sprovodi sistemski.

“Mogućnosti širih intervencija i ’reciklaže’ zatečenog graditeljskog nasleđa, u koje spadaju i braunfild, kao i grejfild lokacije, te njihov potencijal za potrebe realizacije stambenih i drugih projekata, još uvek nisu dovoljno istražene“, dodaje se.

Analiza stanja i sagledani problemi u oblasti arhitektonske politike ukazuju na kompleksnost i dugotrajnost procesa uspostavljanja i razvoja arhitektonske politike na koju utiču i politike drugih sektora, što zahteva prepoznavanje većeg broja uzročno-posledičnih veza i uticajnih faktora čijim bi se koordiniranim i kontinuiranim usmeravanjem omogućilo postizanje zadovoljavajućih i željenih efekata, kao što je sažeto u viziji NAS.

“Izgradnjom novih objekata, obnovom postojećeg građevinskog fonda i uređenjem javnih prostora ostvaruju se visokokvalitetna arhitektura i građena sredina i značajno unapređuje kvalitet života građana Srbije, čuva i obogaćuje kulturni identitet i ukupan razvoj usmerava ka većoj održivosti. Domaći arhitekti imaju istaknutu ulogu u procesima donošenja odluka relevantnih za prostorni i privredni razvoj i konkurentni su na međunarodnom planu. Građani prepoznaju i uvažavaju kvalitetnu arhitekturu i građenu sredinu kao podsticajan životni ambijent koji predstavlja osnov za kvalitetniji život svakog pojedinca“.