Srbija je prva zemlja u Evropi po proizvodnji šljiva

Prema podacima poslednjeg popisa poljoprivrede, koji je Republički zavod za statistiku (RZS) sproveo od 1. oktobra do 15. decembra 2023. godine, učešće voćarske proizvodnje u ukupnoj poljoprivrednoj proizvodnji iznosi 11,21 odsto.

Ukupne površine pod zasadima voća, sa izuzetkom jagode, iznose 196.129 hektara, što je, u odnosu na 2018. godinu, za 13.206 hektara više. U proseku, godišnje se podizalo oko 2.201 hektara zasada.

“S obzirom na povoljne klimatske i zemljišne uslove za gajenje voćaka, zastupljenost voćarstva bi mogla da bude znatno veća. Dominantne su koštičave voćne vrste, zatim slede jabučaste, jagodaste, a najmanje su zastupljene jezgraste voćne vrste. Šljiva je po površinama i dalje dominantna vrsta, a jabuka je druga”, navodi se u publikaciji RZS-a “Stanje u savremenoj proizvodnji voća u Srbiji i mogućnosti za njeno poboljšanje”.

Kako ukazuju autori analize, od ukupne površine voćnjaka u Srbiji, navodnjava se oko 31,32 odsto, što je, u odnosu na njene ukupne navodnjavane površine od 7,72 odsto.

U Srbiji se godišnje proizvede oko 1,4 miliona tona voća

Ukupna proizvodnja voća u Srbiji u periodu 2014‒2023. godine se kretala od 1.204.776 tona u 2017. do rekordnih 1.620.236 tona u 2020. godini, sa prosekom u poslednje četiri godine od 1.466.738 tona.

Srbija je vodeći proizvođač voća u regionu. Kako pokazuje analiza RZS, kod pojedinih voćnih vrsta smo vodeća zemlja i u evropskim i svetskim razmerama. Zahvaljujući bescarinskom statusu sa Ruskom Federacijom i CEFTA sporazumu, veliki deo stonog voća se plasira upravo na ova tržišta, dok se zamrznuto voće i prerađevine uglavnom izvoze u zemlje članice Evropske unije.

“U strukturi izvoza poljoprivrednih proizvoda voće i prerađevine od voća učestvuje sa 17,5 odsto, a u ukupnom izvozu sa 2,8 odsto (RZS, 2023). Veći deo proizvodnje je namenjen nekom vidu prerade (zamrzavanje, kaše, sokovi, koncentrati, liofilizovano voće, rakije itd.) pogotovo maline, šljive, višnje, kupine, kajsije, dok su jabuka, breskva, trešnja i borovnica dominantno namenjene stonoj potrošnji”, navodi se u publikaciji RZS.

Autori analize ukazuju da proizvodnju stonog voća ne prate u dovoljnoj meri skladišni kapaciteti. S druge strane, voćarska proizvodnja je osnova velike prerađivačke industrije iz koje izlazi skroman broj finalnih proizvoda dodatne, visoke vrednosti. Zato smatraju da se u narednom periodu mora više investirati u prerađivačke kapacitete, jer se često dešava, kao, na primer, kod višnje, da dođe do zastoja u preradi i otkupu.

Najveće površine pod voćnjacima u Srbiji se nalaze u Regionu Šumadije i Zapadne Srbije (102.134 hektara), a najmanje u Beogradskom regionu (13.974). Najveće površine pod voćnjacima nalaze se na teritoriji Zlatiborskog (24.000 hektara), Moravičkog okruga (15.500 hektara), Grada Beograda (14.000 hektara), Šumadijskog i Mačvanskog okruga (13.100 hektara).

Preko 10.000 hektara pod voćnjacima se nalazi još i u Topličkom, Kolubarskom i Rasinskom okrugu.

Šljiva vodeća voćna vrsta u Srbiji

Koštičave voćne vrste zauzimaju preko 50 odsto površina pod voćem u Srbiji (oko 57,66 odsto), a u okviru toga dve trećine zauzima šljiva. Međutim, veliki deo tih zasada je ekstenzivan, odnosno sa niskim nivoom agrotehnike ili čak bez primene bilo kakvih agrotehničkih mera u zasadu.

“Proizvodnja koštičavih voćnih vrsta je zastupljena u svim delovima Republike Srbije, čemu doprinose izuzetno povoljni prirodni uslovi za njihovo gajenje, tradicija, blizina prerađivačkih kapaciteta, potražnja svežeg, smrznutog i suvog voća, ali i proizvodnja rakije”, navode autori analize Republičkog zavoda za statistiku.

Šljiva je vodeća voćna vrsta u Srbiji, koja je imala veoma važnu ulogu u istorijskom razvoju, zahvaljujući izvozu suve šljive i rakije. Vodeća sorta bila je požegača, koja je jedna od najboljih sorti za preradu. Međutim, zbog širenja virusa šarke mnogi zasadi su u velikoj meri propali. Trenutno, požegača se gaji samo u nekim područjima.

Ukupne površine pod šljivom su u 2022. godini iznosile 72.323 hektara, što Srbiju svrstava na prvo mesto u Evropi. Na drugom mestu je Rumunija sa 66.710 hektara, a na trećem Rusija sa 49.128 hektara.

Šljiva se gaji na teritoriji cele Srbije, ali se ipak izdvajaju Kolubarski, Toplički i Šumadijski okrug. Vodeće opštine po površinama su Valjevo (3.280 hektara), Prokuplje (2.763 hektara), Kragujevac (2.742 hektara), Užice (2.075 hektara), i Blace (2.056 hektara).

“Tradicija, povoljni prirodni uslovi, proizvodnja sušene šljive, prerada u rakiju itd. su ranije opredeljivali proizvođače da se bave proizvodnjom šljive, uglavnom na ekstenzivan način, dok su zasadi u kojima se proizvode plodovi namenjeni stonoj potrošnji slabo zastupljeni. Starost većeg dela zasada je velika. U poslednje vreme podižu se i savremeni, intenzivni zasadi šljive, u kojima se berba plodova obavlja mašinski, tresačima, što smanjuje troškove proizvodnje”, ocenjuju autori analize.

Posle šljive, višnja je najvažnija voćka ove grupe. Ona predstavlja jedan od značajnih izvoznih artikala i nalazi se među prvih deset proizvoda u strukturi izvoza poljoprivredno-prehrambenih proizvoda. U pojedinim rejonima naše zemlje podižu se i novi zasadi kajsije i trešnje, čija je proizvodnja, kao najranijeg stonog voća, vrlo deficitarna.

Prema podacima RZS, pod višnjom se u Srbiji nalazi 19.878,21 hektara, te je po površinama naša država treća zemlja u Evropi. Na prvom mestu se nalazi Rusija sa 46.442 hektara, a na drugom Poljska sa 26.000 hektara.