Postoji li u Srbiji srednja klasa?

Postoji li u Srbiji i dalje srednja klasa i da li nju merimo količinom prihoda ili nivoom obrazovanja, pitanje je na koje ovdašnji sociolozi i ekonomisti uglavnom odmahuju rukom i nazivaju ga „teško objašnjivim“, a često i „retoričkim“.

Sagovornik portala Biznis.rs, profesor Ekonomskog fakulteta u Beogradu, Mihail Arandarenko podseća da postoji više načina da se definiše srednja klasa.

“U tradiciji evropske sociologije, to je relativno heterogena grupacija koja, po više kriterijuma, stoji između nižih i viših društvenih slojeva. Nju čine stručnjaci, obično visokoobrazovani, profesionalci i slično, kao i sitni posednici ‘građanskog’ tipa, koji uglavnom dele određeni sistem vrednosti, način života”, podseća prof. Arandarenko.

U ekonomskom smislu, teško je dati pravi odgovor. Postoji, naime više metodologija po kojima se utvrđuju pragovi u prihodima koji ukazuju da određena porodica pripada srednjoj klasi.

Prema metodologiji koju u svojim istraživanjima primenjuje Svetska banka, porodica iz srednje klase ima od 75 do 125 odsto medijane (sredina dohotka) primanja domaćinstva. Na svetskom nivou, to je danas, po ovim kriterijumima, okvirno do 30 dolara. Međunarodna organizacija rada, s druge strane, definiše srednju klasu kao deo populacije koja ima zaradu između 60 i 200 odsto medijane primanja. Rakeš Kočhar (Rakesh Kochhar) iz Istraživačkog centra PEW primenjuje raspon od 67 do 200 odsto medijane prihoda. Neujednačenost u pristupu donosi i to što se granice dohotka pomeraju od države do države.

„Ekonomističko shvatanje srednje klase, posebno rašireno u Americi, vidi njene pripadnike kao grupisane oko medijalnog srednjeg dohotka, dakle kao ni bogate, ni siromašne. Pri tome, srednji dohodak je uvek i svuda manji od prosečnog. Srednji sloj, tako, određuje, pre svega, nivo dohotka i potrošnja koju njim mogu sebi da priušte. Kada se nejednakosti povećavaju, onda se ‘istanjuje’ to prirodno grupisanje oko sredine, i tada se govori o “stanjivanju” tako definisane srednje klase. Na primer, u Americi industrijski radnici su dugo, po visini svog dohotka, uglavnom pokrivali tu zonu medijalnog dohotka. Sa globalizacijom i preseljavanjem industrije u zemlje u razvoju došlo je do podele na izrazito dobre poslove, kao što su IT, finansije i slično, izrazito loše poslove, kao na primer uslužne delatnosti, ugostiteljstvo i slično. Tako su se povećale nejednakosti, a smanjila tradicionalna srednja klasa” zaključuje prof. Arandarenko.

Prof. Arandarenko ističe da su se nejednakosti u Srbiji svakako povećale u poslednjih 20 godina.

„S druge strane, statistička istraživanja pokazuju da još uvek imamo veliki broj ljudi sa dohotkom oko medijalnog, što se smatra srednjom klasom u ‘američkom’ smislu, ali i pristojan broj onih sa dohotkom od 50 do 100 odsto iznad medijalnog, što je kvantitativni aspekt evropske definicije srednje klase. Na primer, prosek zarada u nekoliko centralnih beogradskih opština je oko 100 odsto viši od medijalne zarade u zemlji”, ističe prof. Arandarenko.

Ono što se, dodaje on, kod nas promenilo je da su tradicionalna zanimanja srednje klase, shvaćene kao “prelazne” klasne grupacije u evropskom smislu, kao što su srednjoškolski profesori, inženjeri, stručnjaci zaposleni u administraciji i slično, u relativnom smislu, danas plaćena oko ili jedva iznad proseka, što, zaključuje prof. Arandarenko, vodi utisku o marginalizaciji srednje klase.

“Velika nejednakost po visini i raspodeli dohotka u Srbiji uglavnom je posledica velikog broja relativno siromašnih građana, što znači da onih sa srednjim ili višim dohotkom ima nešto manje nego u vreme socijalizma, ali ta razlika nije dramatična. Može se, možda, reći da se prilično promenio sastav srednje klase, da je sada heterogeniji nego ranije, u smislu obrazovanja, kulturnih vrednosti itd. Ipak, i novija sociološka istraživanja u Srbiji i dalje nalaze da srednja klasa, u evropskom smislu, po svojim vrednostima, načinu života i aspiracijama, predstavlja distinktivnu grupaciju, kao i u ranijem periodu”, navodi prof. Arandarenko.

Prema podacima Evropske socijalne ankete, zemlje u kojoj srednju klasu čini najveći deo stanovništva su države na zapadu i severu Evrope, kao što su Švajcarska, Velika Britanija, Holandija i Norveška. U Nemačkoj je, recimo, od ujedinjenja, oko polovina stanovništva u statusu srednje klase. S druge strane, zemlje u kojima srednja klasa uključuje najmanji deo stanovništva su Ruska federacija, Litvanija, Mađarska, kao i Portugal i Španija.

Pandemija korona virusa je, čini se, najviše uticala na smanjenje broja porodica koje pripadaju srednjoj klasi u Aziji. Prema podacima PEW institute, iz Južne Azije dolazi više od dve trećine ljudi koji su iz srednje klase prešli u siromaštvo. Procene Svetske banke su, inače, da je čak 124 miliona ljudi u prošloj godini na svetu palo ispod granice ekstremnog siromaštva, a prognoze su da će se broj siromašnih ove godine povećati na 163 miliona ljudi.