Starosna, prevremena, invalidska ili porodična – kako se obračunava visina penzije?

Zakonom o penzijskom i invalidskom osiguranju uređen je postupak obračunavanja visine penzije.

Iznos penzije se određuje na osnovu podataka registrovanih u matičnoj evidenciji, odnosno na osnovu navršenog penzijskog staža i ostvarenih zarada tokom ukupnog radnog veka.

Prvi korak u obračunu visine starosne penzije je utvrđivanje svih zarada koje je osiguranik ostvario u toku radnog veka. Zatim se zarada ostvarena u svakoj kalendarskoj godini stavlja u odnos prema prosečnoj zaradi u Srbiji u toj godini.

“Stavljanjem u odnos ukupne zarade osiguranika sa prosečnom godišnjom zaradom u Republici Srbiji za svaku kalendarsku godinu izračunava se godišnji lični koeficijent, s tim što on ne može biti veći od pet. Zbir godišnjih ličnih koeficijenata deli se sa ukupnim trajanjem perioda za koje su oni utvrđeni i dobija se lični koeficijent, koji je Zakonom ograničen na 3,8. Obračunati lični koeficijent se množi sa ukupno ostvarenim penzijskim stažem i opštim bodom, koji je istovetan za sve penzionere i usklađuje se na isti način kao penzije. Dobijeni iznos je visina penzije u dinarima”, navode za Biznis.rs u PIO fondu.

Da bi osiguranik stekao pravo na starosnu penziju potrebno je da, ispuni zakonom propisane uslove u pogledu godina života i staža osiguranja.

Zakonom je predviđeno pomeranje starosnog uslova za žene sve do 2032. godine, kada će uslovi za oba pola biti izjednačeni na 65 godina života i najmanje 15 godina staža. Ove godine, za muškarce i dalje važe isti uslovi – 65 godina života i najmanje 15 godina staža, a kod žena 63 godine i 10 meseci života i najmanje 15 godina staža.

Uslovi za ostvarivanje prava na prevremenu starosnu penziju za muškarce i žene su isti od 2024. godine – 40 godina staža i najmanje 60 godina života.

Prevremena starosna penzija se određuje na isti način kao i starosna penzija, s tim što se trajno umanjuje za 0,34 odsto za svaki mesec ranijeg odlaska u penziju u odnosu na zakonom propisan uslov. Umanjenje može iznositi najviše 20,4 odsto.

Koji su uslovi i kako se obračunava invalidska penzija?

Pravo na invalidsku penziju može se ostvariti kada se utvrdi da je potpuni gubitak radne sposobnosti nastao do godina života potrebnih za ostvarivanje prava na starosnu penziju – ako je uzrok invalidnosti povreda na radu ili profesionalno oboljenje, bez obzira na dužinu staža osiguranja, odnosno ako je invalidnost posledica bolesti ili povrede van rada, potrebno je najmanje pet godina staža osiguranja.

“Izuzetak su osiguranici kod kojih je invalidnost nastala pre 30. godine života: do 20 godina potrebna je najmanje jedna godina staža osiguranja, do 25 godina uslov su dve godine staža osiguranja, a ako je invalidnost nastala do 30 godina, za ispunjenje uslova su potrebne tri godine staža osiguranja”, objašnjvaju u PIO fondu.

Kada je reč o obračunu visine invalidske penzije, ona se određuje na isti način kao i starosna penzija, s tim što se obračun uvećava za dodati staž, koji zavisi od navršenih godina života i pola osiguranika.

Ko ima pravo i od čega zavisi iznos porodične penzije?

Pravo na porodičnu penziju imaju članovi porodice umrlog korisnika starosne ili invalidske penzije, odnosno umrlog osiguranika koji je ispunio uslove za penziju ili navršio najmanje pet godina staža osiguranja.

Ukoliko je uzrok smrti povreda na radu ili profesionalna bolest, članovi porodice stiču pravo na penziju bez obzira na dužinu staža osiguranja umrlog.

“Porodična penzija se određuje od starosne, odnosno invalidske penzije koja pripada umrlom korisniku, odnosno koja bi pripadala umrlom osiguraniku u momentu smrti, i to u procentu koji zavisi od broja članova porodice – za jednog člana 70 odsto, za dva člana 80 odsto, za tri člana 90 odsto, za četiri i više članova 100 odsto”, navode u PIO fondu.

Pravo na porodičnu penziju mogu ostvariti supružnik i vanbračni partner ukoliko su brak, odnosno vanbračna zajednica života trajali najmanje tri godine, ili ako sa umrlim osiguranikom, odnosno korisnikom prava ima zajedničko dete.

Udovica mora da ispunjava sledeće uslove:

• ako je do smrti supružnika, odnosno vanbračnog partnera navršila 53 godine života, ili

• ako je do smrti supružnika, odnosno vanbračnog partnera, ili u roku od jedne godine od dana smrti postala potpuno nesposobna za rad, ili

• ako je ostalo jedno ili više dece koja imaju pravo na porodičnu penziju po tom supružniku, odnosno vanbračnom partneru, a udovica obavlja roditeljsku dužnost prema toj deci. Udovica koja u toku trajanja prava prema tom osnovu postane potpuno nesposobna za rad, zadržava pravo na porodičnu penziju dok postoji ta nesposobnost.

“Udova koja do smrti supružnika, odnosno vanbračnog partnera nije navršila 53 godine života, ali je navršila 45 godina života, stiče pravo na porodičnu penziju kad navrši 53 godine života. Udova koja u toku trajanja prava na porodičnu penziju navrši 53 godine života, trajno zadržava to pravo, a udova kojoj pravo na porodičnu penziju prestane pre navršenih 53 godine života, ali posle navršenih 45 godina života može ponovo ostvariti pravo kad navrši 53 godine života”, ističu u PIO fondu.

Udovac će pravo na porodičnu penziju ostvariti ako je do smrti supružnika, odnosno vanbračnog partnera navršio 58 godina života ili ukoliko ispunjava ostale uslove, koji važe i za žene.

“Pravo na porodičnu penziju, pod istim uslovima, može ostvariti i supružnik iz razvedenog braka i vanbračni partner posle prestanka zajednice života vanbračnih partnera, ako im je sudskom presudom utvrđeno pravo na izdržavanje”, dodaju u PIO fondu.

Deca (rođena u braku ili van braka ili usvojena, pastorčad koju je osiguranik, odnosno korisnik prava izdržavao, unučad, braća i sestre i druga deca bez roditelja odnosno deca koja imaju jednog ili oba roditelja koji su potpuno nesposobni za rad, a koju je osiguranik, odnosno korisnik prava izdržavao) stiču pravo na porodičnu penziju i ona im pripada:

• do 15 godina života, bez obzira na to da li se školuju;

• do 20 godina ako pohađaju srednju školu;

• do navršenih 26 godina života, ako studiraju;

• dok traje nesposobnost za samostalan život i rad, nastala do 15. godine života;

• dok traje nesposobnost za samostalan život i rad, nastala posle 15. godine života, a pre smrti osiguranika, odnosno korisnika prava pod uslovom da ga je osiguranik, odnosno korisnik prava izdržavao do svoje smrti.

Detetu kome je školovanje prekinuto zbog bolesti, porodična penzija pripada i za vreme bolesti, kao i iznad godina života propisanih u slučaju školovanja, ali najviše za onoliko vremena koliko je zbog bolesti izgubilo od školovanja.

Detetu kome je školovanje prekinuto zbog služenja vojnog roka, porodična penzija pripada i za vreme služenja vojnog roka, a najduže do navršene 27. godine života.

Invalidno dete stiče pravo na porodičnu penziju i posle prestanka zaposlenja, odnosno obavljanja samostalne delatnosti.

Roditelj (otac i majka, očuh i maćeha i usvojioci) koje je osiguranik, odnosno korisnik prava izdržavao do svoje smrti, stiču pravo na porodičnu penziju ako je navršio 65 (muškarac), odnosno 60 (žena) godina života ili postao potpuno nesposoban za rad.