Predah od užasa, Dan primirja u Prvom svetskom ratu

Prvi svetski rat ili Veliki rat, kako je bio nazivan do Drugog svetskog rata, okončan je 11. novembra 1918. godine potpisivanjem primirja na zapadnom frontu između Nemačke i savezničkih snaga Antante. Od 2012. godine Dan primirja u Prvom svetskom ratu obeležava se u svim zemljama potpisnicama i širom sveta, a kao državni praznik i neradni dan u Srbiji ustanovljen je 2012. godine.

Iako se naziva Dan primirja, bio je to zapravo dan kapitulacije Nemačke. Dokument je potpisan u 11 sati 11. 11. u šumi Kompenj u Francuskoj u železničkom vagonu francuskog maršala Ferdinanda Foša (Ferdinand Foch), koji je sastavio spisak uslova za prestanak neprijateljstava. Nakon toga pregovori o uslovima mira su nastavljeni, a potom i usaglašeni, ali tek Versajskim mirom 28. juna 1919. godine, Prvi svetski rat je i zvanično okončan.

Foš je uslovio prekid neprijateljstava i propisao povlačenje nemačkih trupa iza reke Rajne, neuništavanje infrastrukture, razmenu zarobljenika, obećanje reparacija, uništavanje nemačkih ratnih aviona, brodova i podmornica, kao i postupanje tokom primirja. Nemačka delegacija na čelu sa Matijasom Erzbergerom (Matthias Erzberger) potpisala je dokument u celosti.

Kada je Nemačka okupirala Francusku 1940. godine u Drugom svetskom ratu, Adolf Hitler je insistirao da to bude učinjeno na istom mestu i u istom vagonu. Nakon toga vagon je prevezen u Nemačku kao ratni trofej, a 1945. godine je spaljen dok su savezničke trupe nadirale u Berlin. Potpisom u Prvom svetskom ratu, prekinuti su užasi kakve svet pre toga nije video.

Dok je još trajao, Veliki rat je nazvan „ratom koji će okončati sve ratove“, podseća Advance. Za četiri ratne godine poginulo je oko devet miliona vojnika i oko sedam miliona civila. Ranjeno je oko 21 milion vojnika, od kojih su mnogi ostali invalidi. Tokom rata korišćeno je biološko i hemijsko oružje, kao i artiljerija velikog kalibra. Prvi put su izvršena bombardovanja iz vazduha, a borbe su uglavnom bile rovovske. Istoričari su procenili da je tokom rata ispaljeno oko 850 miliona granata.

U proleće poslednje godine rata svetom se raširila pandemija Španske groznice, koja je usmrtila više od 50 miliona ljudi. Povod za Veliki rat bio je atentat na austro-ugarskog nadvojvodu Franca Ferdinanda (Franz Ferdinand), koji su izvršili pripadnici projugoslovenske organizacije Mlada Bosna 28. juna 1914. godine u Sarajevu. Ferdinanda i njegovu suprugu Sofiju ubio je iz pištolja gimnazijalac Gavrilo Princip.

Austrougarska je mesec dana kasnije objavila rat Srbiji optužujući je da je učestvovala u pripremi atentata. U rat je na strani Srbije odmah ušla Rusija, kojoj je Nemačka objavila rat 1. avgusta 1914. godine, a Francuskoj dva dana kasnije. Srpska vojska je odbacila napade Austrougarske na Drini i Savi, a u novembru je izvojevala pobedu u Kolubarskoj bici. Iduće godine, pod naletom nemačke sile, srpska vojska i deo naroda, prešli su Albaniju i sklonili se u Grčku. Iz Grčke se vojska vratila tri godine kasnije nakon što je u jurišu probila Solunski front.

Nijedan raniji rat nije imao takav uticaj na Evropu. Tokom rata raspale su se četiri carevine, Nemačka, Austrougarska, Otomanska i Ruska. Prve tri su izgubile rat, a u Rusiji je izvršena boljševička revolucija. Pale su i četiri dinastije, Hoencolerni (Hohenzollern), Habzburzi (Habsburg), Osmanlije (Osmanli) i Romanovi (Рома́новы). Srbija je, prema Konferenciji mira u Parizu 1919. godine, izgubila više od 1,2 miliona ljudi, odnosno 28 odsto stanovnika. Od toga su 845.000 bili civili. Poraz Nemačke u Prvom svetskom ratu inspirisao je Hitlera na pokretanje Drugog svetskog rata, koji je po užasima nadmašio prethodni.