Da li je BDP prevaziđen kao kriterijum merenja ekonomske i društvene dobrobiti?

Još 1968. godine američki političar Bob Kenedi (Robert Kennedy), govorio je da bruto društveni proizvod ne odslikava na najbolji način socijalnu i kulturnu dobrobit nekog naroda. “BDP ne pokazuje koliko je zdravlje naše dece, kvalitet obrazovanja, ne uključuje lepotu poezije, mudrost, sposobnost za sticanje znanja… On meri samo kratkoročnu dobit, propuštajući da izmeri upravo one stvari koje su najvažnije”, govorio je tada Kenedi.

Iste te godine, u Italiji je osnovana neprofitna think-tank organizacija Rimski klub, čiji će jedan od vodećih motiva do danas ostati borba za osporavanje BDP, i preokretanje perspektive kada je reč o sagledavanju globalne, ali i pojedinačnih nacionalnih ekonomija.

Rimski klub se pročuo u svetu izlaskom iz štampe danas čuvene knjige “Granice rasta” (The Limits of Growth, Meadows, Randers, Behrens), 1972. godine. U njoj je tim od 17 naučnika sa univerziteta MIT predstavio rezultate istraživanja kompjuterskih simulacija eksponencijalnog ekonomskog i populacionog rasta na planeti, kao i na pojedinačnim teritorijama, koje ipak imaju ograničene resurse. Pre devet godina objavljen je i nastavak, koji obuhvata proračune za period do 2052. godine (2052: A Global Forecast for the Next Forty Years).

Danas Rimski klub ima 100 stalnih članova, među kojima su uvaženi univerzitetski profesori, bivši svetski državnici, diplomate i naučnici. Takođe, ima svoje podružnice u trideset svetskih zemalja, pa između ostalog i u Srbiji.

Relevantnost tvrdnji iz knjige “Granice rasta” dokazana je upoređivanjem postignutih rezultata u domenu ekonomije, ali i ekologije, sa prognozama koje su pre četiri decenije pokazale pomenute simulacije. Pokazalo se da se rezultati prilično dobro poklapaju, te da je nivo rasta pratio oskudice u određenim sirovinama, ali i globalni rast zagađenja.

No, vratimo se BDP. Osnovni problem merenja napretka neke države na osnovu bruto državnog proizvoda je taj što on podrazumeva, pojednostavljeno rečeno, obuhvat svih stvorenih dobara u okviru jednog posmatranog perioda (najčešće godinu dana), to jest meri prihodnu stranu, dok u rashode ubraja i troškove koji su često od mnogo većeg značaja po dobrobit stanovništva, poput infrastrukturnih projekata izgradnje bolnica, škola, ili kulturnih centara, na primer.

Tako posmatrano, rast broja izlečenih pacijenata, recimo, može da se uoči kao manjak u BDP, a njegov društveni značaj je upravo suprotan. Drugim rečima, u pitanju je (ekonomski) rast samo radi rasta, ukoliko se taj stvoreni višak ne uloži u opštu korist.

Osim toga, upoređivanje nacionalnih ekonomija posmatranjem njihovog BDP, moglo bi da ima smisla tek ukoliko bi se njemu pridodala merenja kupovne moći stanovništva, odnosno potrošačke korpe, i inflatornih kretanja. Da ne govorimo o tome da BDP ne uzima u obzir tzv. sivu ekonomiju.

Naravno, kritike bruto društvenom proizvodu nisu upućivali samo članovi Rimskog kluba. Kao najglasnija zagovornica promene dosadašnje ekonomske paradigme među svetskim državnicima ističe se posebno novozelandska premijerka Džasinda Ardern (Jacinda Ardern), koja je pre dve godine objavila, kako je rekla, “prvi državni budžet koji je zasnovan na društvenoj dobrobiti (wellbeing budget), a ne kroz merenje BDP-a. Potrebno je da se posvetimo društvenom a ne ekonomskom rastu naše nacije”, istakla je Ardern. Novi Zeland važi za jednu od najprosperitetnijih država i društava danas.

Pojam BDP razvio je čuveni britanski ekonomista Džon Mejnard Kejns (John Maynard Kaynes) tokom Drugog svetskog rata, a po njegovom okončanju kao glavnu meru ekonomskog upoređivanja i parametra rasta postepeno su ga usvojile novostvorene finansijske organizacije Svetska banka i Međunarodni monetarni fond.