Osvajanje sveta pomoću razgranate međunarodne saradnje u nauci

Kina se često smatra zemljom koja ima visok nivo naučnog razvoja zbog svoje impresivne infrastrukture, ulaganja u istraživanje i razvoj, kao i broja naučnih publikacija koje stvara. Međutim, postoje različita mišljenja o tome da li bi Kina trebalo da se svrstava u kategoriju „naučno razvijenih“ zemalja, jer kriterijumi za to variraju.

Što se tiče međunarodne saradnje, druga po veličini svetska ekonomija ima veliki broj bilateralnih i multilateralnih sporazuma o saradnji u oblasti nauke sa mnogim zemljama širom sveta. Najbliže saradnje obično ostvaruje sa zemljama sa sličnim interesima i nivoom naučnog razvoja, a neke od najvećih među njima su Sjedinjene Američke Države (uprkos trgovinskim sankcijama na robu koja može pomoći naučnom razvoju), Nemačka, Francuska, Japan ili Australija.

Kina ima potpisane ugovore o naučnoj saradnji sa više od 160 zemalja. Jedna od njih je i Srbija.

Među 28 bilateralnih sporazuma i memoranduma koje su potpisali predsednici dve zemlje, Si Đinping i Aleksandar Vučić, za nekoliko se može „izokola“ smatrati da imaju veze sa naučnim razvojem (recimo, Memorandum o razumevanju i saradnji u oblasti informacionih i komunikacionih tehnologija), dok su dva uskostručno naučna – Memorandum o razumevanju o saradnji u Međunarodnoj lunarnoj istraživačkoj stanici i Memorandum o razumevanju o saradnji u oblasti inovacija u istraživanju i korišćenju svemirskog prostora u mirnodopske svrhe.

Prema Globalnom indeksu inovacija 2022. godine, Kina se smatra jednom od najkonkurentnijih zemalja na svetu, zauzimajući 11. mesto, treća je u regionu Azije i Okeanije i druga među zemljama sa populacijom većom od 100 miliona.

U našem neposrednom komšiluku svakako je najveći partner u naučnom razvoju Kine veliko tržište Evropske unije. Na zvaničnom sajtu Evropske komisije piše da se saradnja na polju istraživanja i inovacija sa Kinom odvija kroz Okvirni program EU za istraživanje i inovacije Horizon Europe za period do kraja 2027. godine, na osnovu poziva za podnošenje predloga koji su uglavnom otvoreni za učešće trećih zemalja, osim ako posebna ograničenja ili uslovi nisu eksplicitno izraženi u programima rada ili u tekstovima tema.

Saradnja EU sa Kinom se posebno podstiče „u okviru vodećih inicijativa o hrani, poljoprivredi i biotehnologiji, i o klimatskim promenama i biodiverzitetu, dok je ograničena u inovativnim akcijama“, piše Evropska komisija.

Ova ograničenja u razvoju tehnoloških inovacija moraju se sagledati u svetlu sankcija dela zapadnih zemalja kada je u pitanju uvoz kineske mrežne opreme i čipova – u prvom su predvodnice Sjedinjene Američke Države iz političkih razloga, dok u drugom EU pokušava i sama da se uključi u sve oštriju tržišnu trku u proizvodnji poluprovodnika.

Kineski učesnici nisu automatski kvalifikovani za finansiranje EU u okviru Horizon Europe, stoga moraju da učestvuju kao pridruženi partneri i da unesu svoja sredstva u projekte. Putem postojećeg Administrativnog sporazuma, Ministarstvo nauke i tehnologije Narodne Republike Kine obavezalo se da će finansirati učešće kineskih subjekata u okviru vodećih tema i u drugim istraživačkim oblastima povezanim sa navedenim inicijativama.

Pored toga, kineski istraživači se mogu prijaviti za grantove Evropskog istraživačkog saveta i Marie Skłodowska Curie Actions.

Međutim, posebno je zanimljiv podatak da na Evropskom kontinentu i među zemljama EU Kina zapravo najveću naučno-razvojnu saradnju ostvaruje sa – Francuskom. Da li je i to možda deo razloga zbog kojih je kineski predsednik u prvoj poseti kontinentu posle pet godina odlučio da svoju mini-turneju započne baš u ovoj zemlji?

Francuski Nacionalni centar za naučna istraživanja (Centre national de la recherche scientifique, CNRS) je državna istraživačka organizacija i najveća agencija za fundamentalnu nauku u Evropi. Upravo ovu ustanovu kineske vlasti su jesenas odabrale za obnovljenu naučnu inicijativu u ovom delu sveta.

Naime, sredinom oktobra CNRS su tokom nekoliko dana posetile tri kineske visoke delegacije. Jednu su činili predstavnici vodeće kineske akademske organizacije u oblasti humanističkih i društvenih nauka, drugu članovi Nacionalne fondacije za prirodne nauke Kine (NSFC), odnosno najveće državne agencije za finansiranje osnovnih naučnih istraživanja, da bi naposletku direktor CNRS-a potpisao dokument o obnovljenoj saradnji između ove institucije i Kineske akademije nauka.

Ove tri uzastopne posete bile su odjek posete francuskog predsednika Emanuela Makrona (Emmanuel Macron) Kini u aprilu 2023. godine, tokom koje je izrazio želju da se „pojačaju naučne veze između dve zemlje“.

Kako piše CNRS u svom zvaničnom saopštenju, „tokom poslednje decenije, Kina je postala jedna od vodećih svetskih naučnih sila. Ovo je postignuto zahvaljujući petogodišnjim planovima za naučnu politiku koja uključuje ogromna ulaganja, brojne istraživače visokog nivoa koji se često obučavaju u inostranstvu, privlačenje domaćih i stranih talenata i projekte međunarodne saradnje. Sve ovo je pomoglo da Kina postane lider u brojnim istraživačkim oblastima, od kojih se posebno ističe fizika čestica“.

Važno je napomenuti i da je, nakon CNRS-a, delegacija iz Kineske akademije nauka održala sastanke sa predstavnicima Francuske nacionalne laboratorije za metrologiju i ispitivanje, nemačkim društvom Max Planck, Nacionalnom akademijom nauka i Udruženjem Helmholtz i, konačno, Univerzitetom u Kembridžu i Kraljevskim društvom u Ujedinjenom Kraljevstvu.

Pakt sa SAD (ipak) i dalje na snazi

Što se tiče SAD, u martu ove godine obnovljen je na novi šestogodišnji period Pakt o naučnoj saradnji sa Kinom, posle višemesečnog odlaganja zbog zategnutih političkih i trgovinskih odnosa između dve zemlje. Ovaj Pakt je na snazi još od 1979. godine, uz više obnavljanja i ažuriranja u međuvremenu.

Pre nego što su Kina i SAD uspostavile diplomatske odnose 1. januara 1979. bilo je malo ili nimalo formalnih odnosa između dve nacije, a nivo obostranog nepoverenja bio je izrazito visok. Utvrđeno je da naučna saradnja nudi relativno brz način da se probije led i počne uspostavljanje međuljudskih kontakata.

Tada su SAD primarno htele da odvrate Kinu od političke orbite Sovjetskog Saveza tokom hladnog rata, dok je kineska strana prevashodno tražila podršku u razvoju svojih visokoškolskih institucija.

„Danas, iako se ove dve zemlje teško mogu opisati kao ‘najbolji prijatelji’, plodovi njihove saradnje su veoma vidljivi. Otkako je sporazum potpisan, oko tri miliona kineskih studenata nastavilo je obrazovanje na univerzitetima u SAD. Samo u 2021. godini američki univerziteti dodelili su više od 8.000 doktorata studentima iz Kine, od ukupno oko 25.000 međunarodnih doktorata“, piše čuveni naučni časopis Nature u svom članku o naučnoj saradnji dve velike zemlje.  

Pročitajte i prvi deo našeg istraživanja: Otvaranjem kineskog tržišta domaća poljoprivreda može biti razvijena poput holandske